Doğu Afrika’nın kalbi Victoria Gölü’nün üzerinde şafak vakti, bir zamanlar gelişen balıkçı toplulukları olan Tanzanya, Uganda, Kenya, Kongo Demokratik Cumhuriyeti (DRC) ve Güney Sudan artık geçim kaynaklarını ve gıda güvenliklerini tehdit eden çeşitli zorluklarla karşı karşıya.
Tanzanya’da balıkçılık sektörü, yaygın yasadışı uygulamalar ve düzenleyici başarısızlıklar nedeniyle düşüşe geçti ve balıkçılar eski verimlerinin çok küçük bir kısmını bile yakalamakta zorlandı. Bir zamanlar yerel ekonomiyi destekleyen işleme tesisleri, artık kapasitelerinin çok küçük bir kısmında faaliyet gösteriyor ve bu da bölgeyi etkisi altına alan daha geniş çaplı krizi yansıtıyor.
Uganda’da yasadışı balıkçılık ve yolsuzluk ekonomiye zarar veriyor, balıkçılar olgunlaşmamış balığa olan güçlü talep ve kuralların yeterince uygulanmamasıyla boğuşuyor. Kenya sınırının ötesinde, aşırı avlanma ve azalan kaynaklar için rekabet, balık popülasyonlarını tehdit eden zararlı uygulamalarla daha da kötüleşen farklı balıkçı grupları arasındaki çatışmaları yoğunlaştırıyor. Bu arada, Doğu Afrika Topluluğu’nun en büyük üyesi olan DR Kongo, silahlı gruplar ve çevresel bozulmanın sürdürülebilir balıkçılık uygulamaları için mücadeleyi daha da karmaşık hale getirmesiyle zorluklarla karşı karşıya.
Buna karşılık, Güney Sudan’ın balıkçılık sektörü, yıllar süren çatışmaların ardından potansiyel olarak mantar gibi çoğalıyor, ancak sürdürülebilirliği ve karlılığı engelleyen tutarlı düzenlemelerin eksikliğiyle boğuşuyor. Yerel tüccarlar yüksek vergiler ve yasadışı ücretlerle boğuşurken, patlayan bir balıkçılık endüstrisi hayali hala ulaşılamaz durumda.
Bu iş birliğine dayalı hikaye, bu beş ülkenin karmaşık dinamiklerini derinlemesine inceleyerek, bölgedeki göllerin ekolojik dengesini yeniden sağlamak ve bu göllerdeki kaynaklara bağımlı toplulukları desteklemek için reform ve iş birliğine olan acil ihtiyacı ortaya koyuyor. Victoria Gölü’nün sularında gezinmek Tanzanyalı balıkçılar için bir mücadele haline geldi. Mwanza’daki on iki kayıtlı balık işleme tesisinden altısı artık faaliyette değilken, geri kalanlar kapasitelerinin yüzde 30’undan daha azıyla çalışıyor.
Bu vahim durumun, günlük ortalama av miktarının sadece on yılda 500 kilogramdan beş kilogramın altına düşmesine yol açan yasadışı, düzenlenmemiş ve bildirilmeyen (IUU) balıkçılığa bağlandığı belirtiliyor.
.
Yerel topluluklar için hayati bir kaynak olan Victoria Gölü, şu anda balıkçılık yoluyla Tanzanya ekonomisinin %3,3’ünü destekliyor; bu oran 2011’deki %7’den düşüş gösteriyor. Tanzanya Endüstriyel Balıkçılık ve İşleyiciler Derneği (TIFPA) Yönetici Sekreteri Onesmo Sulle, “Fabrikalar çok düşük kapasitede çalışıyor” diyor ve “(fabrikalar) yalnızca kredileri ve sermayeyi geri ödemek için hayatta kalıyorlar” diye vurguluyor.
Fabrikalar, faaliyetlerini desteklemek için fabrikalardan kredi alan ancak tükenen stoklar nedeniyle artık yeterli balık tedarik edemeyen yerel balıkçılarla riskli, karşılıklı olarak faydalı bir ilişkiye güveniyor. Ayrıca, bir fabrika kapanırsa, balıkçılara sağlanan fonlar geri kazanılmıyor. Ayrıca, balıkçılar tedarik hedeflerini tutturamazsa, fabrika kredilerini geri ödemekte zorlanıyor ve bu da iflasla sonuçlanıyor. Victoria Gölü çevresindeki Mara, Mwanza ve Kagera bölgelerinde bir zamanlar önemli isimler olan Polla Masumbuko ve Arnold Mashimba gibi deneyimli balıkçılar iflaslarını açıkladılar.
Balıkçılığa 25 yılını adamış olan Masumbuko, Balıkçılık Bakanlığı’nın 2017’de başlattığı Sangara Operasyonu’nun yasadışı balıkçılıkla mücadeleyi amaçladığını ancak sonuçta birçok kişiyi zor durumda bıraktığını belirtiyor. “Çiftçiliğe geçmek zorunda kaldım,” diye hayıflanıyor ve azalan avlanma miktarlarıyla balıkçılığın sürdürülemez maliyetlerine atıfta bulunuyor. Balıkçılar, monofilament ağlar ve sahil ağları gibi yasaklı yöntemleri giderek daha fazla kullanıyor ve bu da balık stoklarının daha da azalmasına yol açıyor. Tanzanya Balıkçılık Araştırma Enstitüsü (TAFIRI), bu yasadışı uygulamaların devam eden krizi daha da kötüleştirdiğini, çünkü izleme ve kontrol çabalarının genellikle mevsimsel ve yetersiz olduğunu vurguluyor.
Sengerema bölgesinden 65 yaşındaki Paulina Misalaba gibi sakinler umutsuzluklarını şu sözlerle dile getiriyor: “Hayatım boyunca bu göle bağımlıydım. Ama şimdi balık yok ve insanlar çaresiz.” Bu duygu, bir zamanlar bol miktarda avla geçinen, şimdi ise belirsizlikle karşı karşıya olan balıkçı topluluklarında yankılanıyor.
Tanzanya hükümeti yasadışı balıkçılığa yönelik aciliyeti kabul etti, ancak çabalar parçalı kalmaya devam ediyor. 2015 Ulusal Balıkçılık Politikası izleme sistemlerinin kurulmasını vaat etse de, Bakan Abdallah Ulega’ya göre, geçen yıl planlanan devriyelerin yüzde 40’ından azı gerçekleştirildiği için ilerleme yavaş oldu.
Balıkçılar yasadışı uygulamalar ve azalan kaynaklarla boğuşmaya devam ederken durum vahim bir hal aldı. Özellikle, Tanzanya Balıkçılık Araştırma Enstitüsü’ne (TAFIRI) göre, yerel olarak ‘ kokoro ‘ adı verilen plaj ağları, monofilament ağlar, trol tekneleri ve 17 milimetreden daha az gözenekli solungaç ağları gibi yasadışı balıkçılık araçlarını giderek daha fazla kullanıyorlar.
Darüsselam Üniversitesi balıkçılık uzmanı Jesca Adams’a göre, erken yaşta avlanan Nil Levreği “balık popülasyonunun üreme kapasitesini azaltıyor”, yaş yapısını bozuyor ve “daha az sayıda olgun Nil Levreği’nin oluşmasına yol açıyor.”
Mwanza’daki Nil Levreği İşleme Fabrikası’nda operasyon müdürü olan Elius Renatus, yasadışı balıkçılık faaliyetlerinden ağır darbe alan fabrikalardan biri, hükümetin izleme, kontrol ve gözetim konusunda oyunlarını geliştirmesi gerektiğini söyledi. Orduyu göle konuşlandırarak Uganda gözetim tarzını benimsemenin gerekliliğini öne sürdü. “Hükümetimizi Uganda’nın ayak izlerini takip etmeye ve kararlı adımlar atmaya şiddetle çağırıyorum” diyor.
Yüksek Mahkeme Mwanza Sicili, 2014’ten 2022’ye kadar Mwanza, Nyamagana, Magu, Sengerema, Misungwi, Chato ve Geita dahil olmak üzere çeşitli bölgelerde yasadışı balıkçılıkla ilgili sürekli bir dava akışı yürüttü. Geita sürekli olarak en fazla davayı kaydetti.
